Innovatie en aansprakelijkheid: wees bewust van mogelijke risico's
“Zelfrijdende auto’s, 3D-printers en nanotechnologie. Het zijn innovaties met ongekende mogelijkheden en toepassingen. Toch rijst de vraag of deze innovaties niet minstens zoveel vragen oproepen als ze beantwoorden. Wie is aansprakelijk als een zelfrijdende auto een aanrijding veroorzaakt: de fabrikant of de autobestuurder? Nanotechnologie kan een revolutie teweegbrengen bij het identificeren en lokaliseren van tumoren. Wat zijn echter de gevolgen van het achterblijven van nanodeeltjes in het lichaam? Een innoverende ondernemer heeft de natuurlijke drang om te vernieuwen, maar ik vraag me af of hij genoeg stilstaat bij dit soort belangrijke vragen.”
Aansprakelijkheid
“Het Nederlandse aansprakelijkheidsrecht deint mee met de golven van ontwikkelingen in de maatschappij. Het uitgangspunt blijft dat er in een situatie waar iets fout is gegaan, de verantwoordelijke dient te worden aangewezen. In dat verband is het goed mogelijk dat de rechter of de wetgever door de technologische ontwikkelingen genoodzaakt wordt het begrip aansprakelijkheid te herzien. Dit is meermalen voorgekomen.”
Nanotechnologie: het nieuwe asbest?
“Zo hebben asbestgerelateerde ziekten ervoor gezorgd dat de verjaringstermijn van 30 jaar in uitzonderlijke gevallen kan worden doorbroken. Asbest blijft vaak lang verborgen, met als ongewenst effect dat slachtoffers met hun schade blijven zitten.
Nanotechnologie zou dan ook wel eens ‘het nieuwe asbest’ kunnen zijn.
Nanotechnologie wordt steeds vaker toegepast in de geneeskunde. Er zijn onderzoeken waaruit volgt dat nanodeeltjes zeer giftig zijn, maar onomstotelijk bewijs is vooralsnog niet geleverd. Nu niet precies bekend is wat de risico’s zijn van nanotechnologie, is het ook moeilijk om te bepalen wie aansprakelijk is.”
Voorzorgsmaatregelen
“In gevallen waarin onzekerheid bestaat over de risico’s speelt het ‘voorzorgsbeginsel’ een belangrijke rol bij de vraag wie aansprakelijk is. Dit voorzorgsbeginsel brengt met zich mee dat ondernemers voorzorgsmaatregelen dienen te nemen. Ook als de risico’s nog niet zijn aangetoond. Bijvoorbeeld door voortdurend onderzoek te doen naar mogelijke gezondheidsrisico’s. In welke mate voorzorgsmaatregelen moeten worden genomen hangt onder meer af van de vraag hoe groot het mogelijke risico en de eventuele schade is en hoe bezwaarlijk het is om maatregelen te nemen.”
Stand van de wetenschap
“Voor alle innovaties geldt dat de kenbaarheid van risico’s wordt beperkt door de stand van de wetenschap. Zo kan de producent van een gebrekkig product niet aansprakelijk worden gehouden, indien hij kan aantonen ‘dat het op grond van de stand van de wetenschappelijke en technische kennis op het tijdstip waarop hij het product in het verkeer bracht, onmogelijk was het bestaan van het gebrek te ontdekken’. De hoogste rechter heeft bepaald dat het van de omstandigheden van het geval afhangt op welk moment een verplichting ontstaat om het risico te beperken. Die omstandigheden zijn onder andere de mate van zekerheid die er in de wetenschap is, de ernst van het gevaar en de vraag of er al andere schadelijke werkingen bekend zijn van een bepaalde stof.”
Grip op risico’s
“De wereld staat aan de vooravond van grote veranderingen op het gebied van wetenschap en digitalisering. Het is van belang om als ondernemer in het achterhoofd te houden dat deze innovaties onder meer aansprakelijkheidsrisico’s met zich meebrengen. Zo lang een ondernemer dat doet, is het mijns inziens echt niet nodig om af te zien van innovatieve toepassingen, zoals nanotechnologie, waaraan onbekende risico’s zijn verbonden.”